KĨ THUẬT TẬP BẮT BUỘC BÊN LIỆT P-CIMT MỚI CHO TRẺ BẠI NÃO

“Bại não được định nghĩa là một nhóm các rối loạn vĩnh viễn về sự phát triển của vận  động và tư thế, gây ra hạn chế hoạt động, do tổn thương không tiến triển của não bộ trong thời kỳ bào thai hoặc trẻ nhỏ. Các rối loạn về vận động của bại não thường đi kèm với rối loạn về cảm giác, nhận cảm, nhận thức, giao tiếp, hành vi, co giật và các vấn đề xương khớp thứ phát.”[1]. Ngoài chức năng vận động thô bị ảnh hưởng, sự khéo léo của hai tay trong hoạt động hàng ngày của trẻ bại não cũng thường bị hạn chế. Do đó, hoạt động trị liệu là một lĩnh vực điều trị chính của trẻ bại não. Hiện nay, chuyên ngành hoạt động trị liệu tại Việt Nam đang trong quá trình hình thành, phát triển, còn rất thiếu về nhân lực chuyên sâu, dụng cụ chuyên ngành… Việc cập nhật kĩ thuật dựa vào bằng chứng trên thế giới, áp dụng phù hợp với thực tế tại Việt Nam nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động trị liệu cho trẻ bại não là vấn đề  cần thiết,  trong đó có kỹ thuật tập bắt buộc bên liệt cho trẻ em (P – CIMT: Pediatric Constraint Induced Movement Therapy). Đây là một liệu pháp vận động tích cực chuyển đổi từ CIMT, thích nghi với trẻ liệt nửa người. Mục đích làm tăng cường sử dụng chức năng chi trên bị yếu hơn, ngăn ngừa các hành vi bù trừ thứ phát và không điển hình nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống [2].
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bại não là khuyết tật chiếm hàng đầu trong mô hình khuyết tật về thể chất ở trẻ em. Trong đó, bại não liệt co cứng chiếm khoảng 60 – 70 %. Hiện nay trên thế giới kĩ thuật tập bắt buộc bên liệt  cho trẻ em (P – CIMT)  đặt trong cách tiếp cận điều trị lấy bệnh nhi và gia đình làm trung tâm đã được chứng minh tính hiệu quả và  được khuyến nghị  sử dụng  cho trẻ bại não liệt nửa người [3]
Năm yếu tố cốt lõi để đạt được thành công khi áp dụng kỹ thuật bặt buộc bên liệt ( P-CIMT ) là:

1. Cố định tay khỏe: Bằng nẹp/bột/tất
2. Điều trị liều cao: Thời gian huấn luyện ít nhất là 30 giờ/ đợt điều trị
3. Sử dụng các kỹ thuật định hình và thực hành lặp lại với sự thay đổi nhiệm vụ.
4. Học các kỹ năng chức năng trong các môi trường tự nhiên của trẻ
5. Kế hoạch chuyển tiếp hoặc xuất viện

Áp dụng kĩ thuật vào thực hành lâm sàng tại Việt Nam, có 3 vấn đề đặt ra.  Đó là:

• Cần thực hiện cách tiếp cận lấy bệnh nhi và gia đình làm trung tâm để khuyến khích tối đa sự tham gia của gia đình vào điều trị.
• Liều điều trị phù hợp với thực tế làm việc và các hoạt động huấn luyện đảm bảo cường độ cao.
• Cách  cố định tay khỏe bằng các vật liệu sẵn có, hiệu quả và thân thiện với trẻ bại não.
• II. MỤC ĐÍCH

Tại Bệnh viện Phục hồi chức năng Hà Nội, chúng tôi đã tiến hành tập cho 11 trẻ bại não liệt nửa người từ 9 tháng đến 6 tuổi. Hiệu quả bước đầu được ghi nhận. Các giải pháp đã được thực hiện để giải quyết 3 vấn đề nêu trên. Từ đó đưa ra quy trình 4 bước để áp dụng hiệu quả  kĩ thuật tập bắt buộc bên liệt (P – CIMT) cho trẻ bại não liệt nửa người vào thực hành lâm sàng.
Bước 1: Lựa chọn các mục tiêu và các vận động đích
Bước 2: Tiến hành điều trị
Bước 3: Đánh giá kết quả
Bước 4: Xây dựng mục tiêu của chương trình tiếp theo

III. TRANG THIẾT BỊ VÀ PHƯƠNG TIỆN
1. Dụng cụ huấn luyện:+ Ghế ngồi cho trẻ bại não, đệm tập, bóng tập
+ Các dụng cụ tập tinh bàn tay, các loại đồ chơi thông thường, các loại đồ chơi thiết kế mô phỏng theo mục tiêu huấn luyện.
2. Dụng cụ cố định+ Tất, băng chun, con rối vải

IV. NỘI DUNG PHƯƠNG PHÁP KỸ THUẬT

1. Chỉ định: Trẻ bại não liệt co cứng nửa người,
2. Chống chỉ định: Trẻ bại não đang mắc các bệnh cấp tính
3. Các bước tiến hành

Bước 1: Lựa chọn các mục tiêu và các vận động đích bao gồm:

• Trao đổi thông tin với gia đình: Xác định mong muốn của gia đình sau đợt điều trị
• Lượng giá trẻ: sử dụng các thang phân loại, đánh giá: Ví dụ:  Phân loại về khả năng bàn tay của trẻ MACS (Manual Ability Classiffication System), thang đạt mục tiêu GAS (Goal Attainment Scaling), bảng ghi hoạt động vận động nhi khoa PMAL (Pediatric Motor Activity Log),  đánh giá khả năng bàn tay trẻ em ABIHAND kids, test hộp và khối…
• Quan sát hoạt động của trẻ: Các vận động cụ thể bị giảm hoặc chưa hình thành
• Các mục tiêu bao gồm:

+ Cảm giác ( Nhận biết/ phân biệt )
+ Các kỹ năng chi trên 1 tay ( Tay yếu )
+ Các kỹ năng chi trên 2 tay
+ Các kỹ năng vận động thô
+ Kĩ năng chơi ( Lái xe đạp 3 bánh, chơi trong cát…)
+ Kĩ năng tự chăm sóc

Bước 2: Tiến hành điều trị:
– Liều điều trị: 30 giờ/ đợt điều trị (Mỗi ngày trẻ tập 30 phút với kĩ thuật viên tại Bệnh viện và  60 phút với cha mẹ tại nhà, 5 ngày/tuần trong 4 tuần )
– Theo chu  trình MR3: Vận động – Củng cố – Lặp lại – Tinh chỉnh (Movement-Reinforcement-Repetition-Refinemen)
Vận động (M) được khuyến khích, nhắc nhở, và kích thích, và sự vận động của chi trên bắt đầu cho chu trình
Củng cố (R1) ngay lập tức, tích cực và tạo động cơ cho trẻ
Lặp lại (R2) xảy ra ngay lập tức và trong khoảng thời gian dài sau các chu trình hoạt động khác
Tinh chỉnh (R3) diễn ra vào những thời điểm tự nhiên khi kỹ năng tiến triển
– Hướng dẫn gia đình cách tập cho trẻ
Bước 3: Đánh giá kết quả
Bước 4: Xây dựng mục tiêu của chương trình tiếp theo

KẾT QUẢ
– Trẻ bại não chấp nhận việc cố định tay khỏe bằng tất/ băng chun/ con rối vải
– Thời gian điều trị phù hợp với thực tế làm việc tại Bệnh viện và phù hợp với khả năng tự tập của cha mẹ tại nhà.
– Mục tiêu GAS đạt được ở các trường hợp can thiệp.